Kar hmasaka ‘A tanbaw sutin’ ti pakhatna ka zieka khan “... zawna ei siemin hun tawite sunga a trobula inthoka indota ahmatiema suia ziek thlak dap dinga, “Hi a hnuoia thuhai hi a chepa kaia sui dapin hril fie rawh” ti ei ziek a, chu chu thawna dingin hun indai tawk ei pek si naw chun ei zawna siem dan hmang a fel hlel tina a nih” ti ka ziek a.Hi hi kum iemani zat liem taa DT-a insuo dinga artikul ka ziek threnkhat besana hmangin hang hril fie inla.
Zawna hieng ang hin hang siem inla. Hieng a hnuoia tronglamkeihai hi a tanbaw sutin hril fie rawh: (1) Tlumte thlira thlir (2) Nuhmei varin tuikhur ral a kai nawh (3) Sûra umpui mu hriet (4) Ka thla muongleia kal chawiin, Ka rinumna lawmna’n a hung par (5) Van khawpui thar tuola leng lai khin, Khawzing hnuoiah inrieng an um ngai nawh. Zawna 1& 2 hi tuta trum hin hang bitum inla.
Tlumte thlira thlir
Trong upa ei hmang inrim pawl tak chu ‘Tlumte thlira thlir’ ti hi a ni ka ring. A umzie chu nghakhla tak le beisei taka thil hung tlung ding thlir tina a nih. A umzie mi tamtakin hre inla khom a hung suokna bul hrie ei tlawm ka ring a, chuleiin a trobul ei sui ding a nih.
Tienlai hin paruol an um a, an mi tlum tak chu Tlumte a nih. Chuong laia nunghak hmel thraa inthang chu Vanchungnunghak/Vanchunglaizuor, vana um a na. Mi tamtakin nei tumin an bei a, an hlawsam a.
Ni khat chu Tlumte le a unauhai chun an thuom thra thra inbelin lêng dingin an inthok a, Tlumte’n hma a thruoi a. Khaw pakhat an tlung chun, "Vanchungnunghak lênga fe ding kan na, a tu am kan thra fal tak?" tiin an indon a. "A hmasa Tlumte" an ta. A unauhai chu an lawm naw leiin a laiah an sie a. Khaw dang an tlunga an hang indon nawk leh "A laia mi Tlumte" tiin an don nawk a. An thik ta deu deu va, a hnuhnung takah an sie tah a. Khaw dang an hang luta an indon nawk leh "A nuhnung tak Tlumte" an ti ta pei a. An thîk êm leiin Tlumte chu an inkirtir ta ringot a.
Vanchungnunghak in an hang tlung chun thrungna a lo pek sok sok a. An thrung fel chauh ti chun a pa kuomah a fe a "Pa, inlêng ka nei" a va ta. A pa chun, "Khuol thra am khuol sie?" tiin an don a. "Khuol sie" a ti leiin, "Favai hmepok pe la, infetir nawk rawh" a ta. A pa ti ang chun a thaw a, an kirtir nawk ta diel a.
Chuonga a unauhaiin an thlim lei chun makhâta lêng dingin Tlumte chu an thok ve a. Lampuia chun vate chikte, muin a man trêp hi a sansuok a. Vanchungnunghak in a hang tlung chun a lo ngaisangin hmel thra a ti hle a. Tukhomin thil an indon chun a sang dan ding a hril vong a. Chu zovah a pa a va kova, "Pa, inlêng ka nei" a ta. A pa chun, "Khuol thra am khuol sie?" ti bokin an don a. "Khuol thra" tiin a don leiin a pa chun, "Bu le sa infatir la, infetir rawh" a ta, sienkhom an fetir phal ta naw a.
Tlumtein a naunu nei a nuom ti a hriet chun, "Ka naunu i nei ding chun thil indon hmasa zet ka ti che a, i don indik leh nei thei i tih." a ta. "Kan truong hmorin khaw tiem a ngha?" a ta. Tlumte’n "Thlang tieng" a ta, a sang dik a.
"An leh, kan ban bulin khaw tieng am a ngha?" a ti nawk a. "Hnuoi tieng" a ta, a don indik nawk a.
"Hm, ka naunu i nei nuom tak tak chun haifien hin tui va thâl la, ana chu a mongin tui a tawk hlek ding an nawh" a ta.
Haifien mongin tui tawk lova thâl ngaina a um si naw leiin Tlumte chu an ngaituo nasa hle a. Chuong lai chun a vate sansuok kha a hriet suok thut a, a san thei ringin a ko va. Ring naw takin a hung vuong vang vang a, a bula thing kauva chun a hung fu chat el a. Tlumte chun a mangangzie le thrangpui a ngaizie a hril a. Vate chun a hmuom thei tawk tui chu a hang hmuom a, haifiena chun a pit suok pei a, sawtnawteah a sip el ta a. Haifien mong hu dêr lova tui a chawi thei lei chun Vanchungnunghak le chun an innei tah a nih.
Vanchungnunghakhai khuo chu vanah a na, Tlumtehai khuo chu hnuoiah a ni thung a. An khuo pana an fe lai chun Vangchungnunghak dang a char leiin Tlumte chu tui chawi dingin a fe a, a fe sung chun Vanchungnunghak chu taitaw lêrah an umtir a.
A fe hnung el chun Trâunu hi taitaw bula chun a hung inthrung mut a. Trâu hi ramhuoi chi khat an na, zana ram hnuoi amanih boruoka mei de an hmu hlak, trâu meiser sit (will-o-the-wisp) an ti khom hi anni rawi meiser sit ni dingin an ring. Chu trâunu chun a lu a hîk a, a hrik a en a, a chip mul mul a. A chunga thrung Vanchungnunghak hlimthla, ngûn kuol buna thri hli par chuoi el chu hnuoiah an lang a. A thla sawnin,
Ka takin ngûn chawi lova,
Ka thlain ngûn bun sing seng,
Thrî or sing seng
a ta, a ke a tet ut ut el a.
Vanchungnunghak nui chu a sukza khop el a, "A khai, ka thla lem an nawm!" a zuk ti a. Trâunu chun a hang en a, "Êr awr che chun, nanga thla a lo ni hrep chu tie! Hung trum inhmaw rawh" a ta. A hung trum a, trâunu chun voi le khatah a dol ta puot el a.
A nakie deu chun Tlumte tui chawi chu a hung tlung a. Trâunu a hang hmu chun, "An leh, Vanchungnunghak kha i va ang ta naw de, i kutparhai khom chu a van zum ta sel sul ngei de!" a ta. "Khu taka inthok khun Tlumte a hung ding a na tia ka kawkna an zum zo an ta hi" a ta. "An leh, i mithai khom chu a puolin a ter pêt pût el a!" a ti nawk a. "Khu taka inthok khun Tlumte a hung ding a na tia ka thlirna che a puolin a ter zo an ta hi" a ti pei a. Chuongchun lungawi lo zetin an khuo tieng chun an insom tung ta ut ut el a.
Vanchungnunghak a hung thruoi ding ti an lo hriet lawk leiin a khawnawtin hmuok dingin an hung suok a. An hang hmu chun, " E khai, a va se trei trui de" an ti huoi huoi a. Tlumte chun an zàpui hle a, Trâunu khom chu an zak bok a. Chuongchun, mi dang ang bokin ni tin lovah an fe hlak a.
Trâunuin Vanchungnunghak a dol kha a mong tieng haite (haihawte)in a suok nawk a, chu chu Tlumte’n a hawn a, rap chung zârluongah a sie a. Lova an fe karin haite chu Vanchungnunghaka inchangin zanbu a lo suongpek diem hlak a, Tlumte chun mak a ti hle a.
Ni khat chu Tlumte chun Trâunu chauh chu lovah an fetir a. Puonria inzêl khumin lova an fe kâra thlai suongpektu chu man tumin an chân a. Zantieng bu suong hun vela chun Vanchungnunghak chu rapa inthok chun a hung trum thla thar a, mei a sêm ding lai takin Tlumte chun a man ta choi a.
"Min thla rawh. I nuhmei trei trui hi ka trî a nih. A mi dol a, haitein a mong tieng ka suok nawk hram a ni kha" a ta. Tlumte chun, "Tri laklaw naw, ka that el ding a nih" a ta. Khuma chun hlim takin an inpawl a, an insai her her el a.
A lovai hung chun Trâunu’n lungsen deuvin "Tlumte, kot hung hong rawh. A tu’m a na ka khum laizawla i sai awr awr kha?" a hei ta, a ha a rawt hmuor hmuor el a. Tlumte chun hriet naw sak sak a thaw leiin Trâunu chun kotkhar chu a baw thlak a, a lut ta a.
Tlumte chun, "Chemtumin insât in ta, a ngamtu lem lem nuhmeiin ka nei song ding cheu a nih" a ta. Trâunu hmang dingin khonghma chem a sakpek a, a phaw dingin hnachang kawr a pek a. Vangchungnunghak chu kawlhnam ngei patawp le phaw dingin puonria vate hmul par chuoia thrui a pek ve thung a. Insat dingin inhmatonin an ngirtir a.
Vanchungnunghak chun, "Mi sât hmasa rawh" a ta. Traunu chun a hang sât a, iengkhom a ti nawh a. Vanchungnunghak chun a hang sât a, a fik hmok a. A ruong chu huonah an pei a, saisuoin a to va. Tlumte le Vanchungnunghak chu hlim takin damsung an intawi tah a nih.
Chu tienamia inthok chun hi trongkam ‘Tlumte thlîra thlîr’, nghakhla le tûng taka ei thil beisei ei thlir le nghak thu hrilna hi a hung pieng a nih. Ringtuhai chun Messia hung nawkna ni ding chu Tlumte thlir takin ei thlir a nih.
Nuhmei varin tuikhur ral a kai nawh
Thuvar ei ti lai hin a hun lai le hmun chaua indik dam le khaw lai hmun le huna khoma indik a um a. Ei pi le puhai thuvar kha a thren chu anni hun le hmun chaua indik a um ve a, chuonghai laia pakhat chu ‘Nuhmei varin tuikhur râl a kâi nawh’ ti hi a nih.
Khaw sâtna ding hmun remchang an zong changa an ngai poimaw tak laia pakhat chu tuikhur ding remchang a nih. Khaw sattu le a khuoa chêng le a tuikhur tlântuhai chu a ‘khuo le tui’ (citizen/villazen) ti an hung ni ta pei a nih. Tuikhur chen hi khaw sungin a huom, nuhmeiin mania an dâi phaka ngai a ni leiin tuichawi khom hi ram sin ni lovin in sin, nuhmei sina a ngai a nih. Tuikhur chen hi nuhmei inlalna a ni leiin tui chawia fe parol an um palh chun nuhmeiin an inken a, tui kang nghaka lo inthrung khup khom ni hai sien pasal an inthâltir hmasa zet a, chu zovah nuhmeiin an thâl chauh hlak a nih.
Chuleiin, ‘Nuhmei varin tuikhur râl a kai nawh’ ti hin umzie pahni a kawk. Pakhatna, tuikhur chen hi nuhmei thuneina le inlalna a nizie hrilna a nih. Pahnina, nuhmei varna a tawi tina a nih. ‘Nuhmei var le bui mei tawi’ khom an lo ti hlak.
A hmasa hi inbul lem ni dingin ring a um. Pi le puhai thilthaw tam tak kha umzie neia an thaw a nih. Pasal chu râl le sa laka khuo le nunau humtu a ni bâkah fak le dawn zongtu tak a ni a, nuhmei chu in sin tieng rêl feltu a nih. Lo sinah nuhmei thrang ve sien khom mawphurtu tak chu pasal a nih. Pasal mawphurna nuhmeiin a thaw amanih, nuhmei mawphurna pasalin a thaw amanih chu thil mawi lo, inzakuma an ngai a nih. Entirnan, ina thlaisuongtu chu nuhmei a ni a, sienkhom ram an suok pha nuhmei mawphurna kha pasalin a lak vong a, ram suok le riek sung po thlaisuong iengkimah nuhmei chu pasalin an inawl top el a nih. Chun, sin hautak le tharum hmang a ngaina thila rêng rêng pasalin mawphurna an lak hlak. Tlâng ruoithre, bu le sa in-ei le chongchên nikhuo hrim hrimah insung inrelbawlna puo tieng thil a ni leiin nuhmei an châng ngai nawh. Chuleiin, mawphurna an insem dana inthoka sui chun, ‘Nuhmei varin tuikhur râl a kâi nawh’ ti hi an var inthuk le inthuk naw hrilna ni lovin an mawphurna bielin a huop chin hrilna, jurisdictional interpretation niin an lang.
A pahnina ruok hi chu nuhmei hmusitna trongkam a nih. Hieng ang trongkam, Nuhmei le aiin sakhuo an nei nawh, Nuhmei le pal sie chu thlâk dan, Nuhmei thu, thu ni lo, mansa, sa ni lo, Nuhmei thu, thu ni lo, ai sa, sa ni lo, Nuhmei le uipui chu lo inrûm lungawi ve mei mei raw se, Nuhmei le uite chu a thaw thra pei pei, Bahra le nuhmei chu a ngul zir ti le a dang dang hi a hung suok a nih. Chuleiin, tienami hlui taka ei ngaihaia a changtu tak chu pasal deu vong an nih: Sura & Nahai, Liendo & Tuoisiel, Lalruong & Hrangsaipui, Hrangkhup & Thrawnglai.
Nuhmei varin tuikhur râl a kaizie chu pipu chanchina khom tam tak hmu ding a um. Entirna pakhat chieng tak chu Lawitlang-Hrangchal hnama mi Lawilêr a nih. Chin Hills-a Huolngo biel, Seipui khuoa an um laiin Zahmuok le Lawiler chun nau pasal 7 an nei a. Zahmuok pa hi Suolawm (Chhuahlawma), Saksuok (Chhakchhuak) haiin Paite khuo an va rûn truma an sal man, an chawmlien le sa an inphuntir a nih. Seipui khaw kawl Tlangkhuoa lal chu Sanpiel, Hnamte pahnama mi a na. A thi phaa a tlang hluotu ding nau le unau dang a nei naw a. A thi tawm chun, “Seipui khuoa Zahmuok nuhmei Lawilêr saw ka nu laichin a na, an pa ruol bok a, ka thi pha lal dingin va fiel ro” a ta. A thi chun an va fiel ta ngei a. Zahmuok chun a nuom naw a. A nuhmei ruok chun var takin, “Eini kongkara lalna tlang hluo dinga an mi fiel chu hnawl ding a ni nawh. Fe ngei a thra” a ta. A nuhmei thu chu zawmin an fe a, an inlal tah a. Anni hi a hnunga Lusei hnam laia chi ropui le lal thla bika inngai, abikin Sailo hai thlatu le Mizoram le Zo hnathlakhai ke nghatsan ding phûmtuhai chu an hung ni tah a nih. Nuhmei varin tuikhur râl chau khom ni lo, ieng râl khom a lo kai phak khop el.
Psycho-analyst hmingthang Sigmund Freud chun, “”Despite my thirty years of research into the feminine soul, I have not been able to answer….the great question that has never been answered: What does a woman want?” a lo ti hiel a. Socrates chun, “Once made equal to man, woman becomes his superior” a ti bok a. Nuhmei varzie le zeizie hi sui suok ruol lo a nih. Thu an ngaithlak khom hin an thluok voi tieng le chang tieng hmangin an na pahniin an ngaithlak a, pasal ruok chun na khing tieng chauin an ngaithlak ti hi tu lai el hin an hmu suok chauh a nih.
Nuhmei zeizie hrilfiena thra tak pakhat chu Johan 4:1-42 a Nazaret tlangval le Samari nu pakhat inbiek hi a nih. Hi thu hi chîk taka ei bi chun ngainuom a um kher el. Tuikhur le inzom a ni chau lei ni loin ei thu buon le thil inzom tlat a nih. Hieng ang hin:
Argument 1: Isu’n Samarinu tui a hni a, zuk pe el awm tak, Juda mi le Samari mihai inkara intenna thu, ‘Untouchable Question’, social, religious & political issue khirkhan tak hmangin a sang ta dai a nih. Tui pek dam chu a hnâi nawh.
Argument 2: Tui hring pe theitu a ni thu Isun a hril chun, Judapa hang insuk ‘champ’ chu Samari nu chun a ngei put ni ding a na, Judahai neka an inbul lemzie, an tuisunsuo khom chu an thlatu, an pu Jakob-in a pek a nizie thuin a hang khak nawk trol a. Judahai histawri lai khoma an bung le chang suong tak chu an chupek dai a, “Kan pu Jakob nekin i ropui lem am a ni?” a ti ta fek el. Chuongang ‘historical claim’ bisana hang inkhak chu na tak a nih. A histawria neitu taka inngai Judapa chun Samari nu chu hang ben thluk top nuom um hiel a tih.
Argument 3: A tui pek ding chu dangchar thei ta lona tui a ni thu Isun a hril chun, hadamna ram hnota tlân ve Samarinu nakawr chu hnapkhawn pachang hmu an hril ang elin a hung kap a, economic consideration chu a nuna chunghnung tak a ni leiin, chu tui chu pe dingin a hni ta var a a nih. Chu hadamna chu a hmu theina ding a ni phot chun voi khat voi hni zâlpuia hlaw khom poiti kher naw nih.
Argument 4: Dangchar thei ta nawna tui hring a pek hmain, a pasal va ko phot a, hung kir nawk dingin Isun a hril a. Kha tlangval kha a lo ‘hope’ hman hiel amani ding, pasal a nei naw thuin, insir khal takin a don a. Pasal panga a nei tah thu le tuta a umpui lai chu a pasal ni loa, Delhi tlânga an ti dana ‘living together’chauh an ni thu Isun a hril chun zawlnei a nih ti Samarinu chun a ring nghal a, a rawl ki a thlak a, gospel takin ‘theological discussion’ ah a lutpui nghal el a nih. Zei deu an son naw!
Chu zet chun Isu khomin a nina a puong a, Samarinu chu a thuhretu le misawnariah a hmang nghal a, a khawnawtin a van pun a, a hung thruoi kawi dul dul el a, Isu khoma an khuo sunpêl el a tum kha ni hni top a cham pha hiel a nih. Nuhmei varin tuikhur ral chau a kai naw a, van ram kotkhar khom a pêl a nih.
(Um pei ding...)
(March 29, 2014, Delhi)
Zawna hieng ang hin hang siem inla. Hieng a hnuoia tronglamkeihai hi a tanbaw sutin hril fie rawh: (1) Tlumte thlira thlir (2) Nuhmei varin tuikhur ral a kai nawh (3) Sûra umpui mu hriet (4) Ka thla muongleia kal chawiin, Ka rinumna lawmna’n a hung par (5) Van khawpui thar tuola leng lai khin, Khawzing hnuoiah inrieng an um ngai nawh. Zawna 1& 2 hi tuta trum hin hang bitum inla.
Tlumte thlira thlir
Trong upa ei hmang inrim pawl tak chu ‘Tlumte thlira thlir’ ti hi a ni ka ring. A umzie chu nghakhla tak le beisei taka thil hung tlung ding thlir tina a nih. A umzie mi tamtakin hre inla khom a hung suokna bul hrie ei tlawm ka ring a, chuleiin a trobul ei sui ding a nih.
Tienlai hin paruol an um a, an mi tlum tak chu Tlumte a nih. Chuong laia nunghak hmel thraa inthang chu Vanchungnunghak/Vanchunglaizuor, vana um a na. Mi tamtakin nei tumin an bei a, an hlawsam a.
Ni khat chu Tlumte le a unauhai chun an thuom thra thra inbelin lêng dingin an inthok a, Tlumte’n hma a thruoi a. Khaw pakhat an tlung chun, "Vanchungnunghak lênga fe ding kan na, a tu am kan thra fal tak?" tiin an indon a. "A hmasa Tlumte" an ta. A unauhai chu an lawm naw leiin a laiah an sie a. Khaw dang an tlunga an hang indon nawk leh "A laia mi Tlumte" tiin an don nawk a. An thik ta deu deu va, a hnuhnung takah an sie tah a. Khaw dang an hang luta an indon nawk leh "A nuhnung tak Tlumte" an ti ta pei a. An thîk êm leiin Tlumte chu an inkirtir ta ringot a.
Vanchungnunghak in an hang tlung chun thrungna a lo pek sok sok a. An thrung fel chauh ti chun a pa kuomah a fe a "Pa, inlêng ka nei" a va ta. A pa chun, "Khuol thra am khuol sie?" tiin an don a. "Khuol sie" a ti leiin, "Favai hmepok pe la, infetir nawk rawh" a ta. A pa ti ang chun a thaw a, an kirtir nawk ta diel a.
Chuonga a unauhaiin an thlim lei chun makhâta lêng dingin Tlumte chu an thok ve a. Lampuia chun vate chikte, muin a man trêp hi a sansuok a. Vanchungnunghak in a hang tlung chun a lo ngaisangin hmel thra a ti hle a. Tukhomin thil an indon chun a sang dan ding a hril vong a. Chu zovah a pa a va kova, "Pa, inlêng ka nei" a ta. A pa chun, "Khuol thra am khuol sie?" ti bokin an don a. "Khuol thra" tiin a don leiin a pa chun, "Bu le sa infatir la, infetir rawh" a ta, sienkhom an fetir phal ta naw a.
Tlumtein a naunu nei a nuom ti a hriet chun, "Ka naunu i nei ding chun thil indon hmasa zet ka ti che a, i don indik leh nei thei i tih." a ta. "Kan truong hmorin khaw tiem a ngha?" a ta. Tlumte’n "Thlang tieng" a ta, a sang dik a.
"An leh, kan ban bulin khaw tieng am a ngha?" a ti nawk a. "Hnuoi tieng" a ta, a don indik nawk a.
"Hm, ka naunu i nei nuom tak tak chun haifien hin tui va thâl la, ana chu a mongin tui a tawk hlek ding an nawh" a ta.
Haifien mongin tui tawk lova thâl ngaina a um si naw leiin Tlumte chu an ngaituo nasa hle a. Chuong lai chun a vate sansuok kha a hriet suok thut a, a san thei ringin a ko va. Ring naw takin a hung vuong vang vang a, a bula thing kauva chun a hung fu chat el a. Tlumte chun a mangangzie le thrangpui a ngaizie a hril a. Vate chun a hmuom thei tawk tui chu a hang hmuom a, haifiena chun a pit suok pei a, sawtnawteah a sip el ta a. Haifien mong hu dêr lova tui a chawi thei lei chun Vanchungnunghak le chun an innei tah a nih.
Vanchungnunghakhai khuo chu vanah a na, Tlumtehai khuo chu hnuoiah a ni thung a. An khuo pana an fe lai chun Vangchungnunghak dang a char leiin Tlumte chu tui chawi dingin a fe a, a fe sung chun Vanchungnunghak chu taitaw lêrah an umtir a.
A fe hnung el chun Trâunu hi taitaw bula chun a hung inthrung mut a. Trâu hi ramhuoi chi khat an na, zana ram hnuoi amanih boruoka mei de an hmu hlak, trâu meiser sit (will-o-the-wisp) an ti khom hi anni rawi meiser sit ni dingin an ring. Chu trâunu chun a lu a hîk a, a hrik a en a, a chip mul mul a. A chunga thrung Vanchungnunghak hlimthla, ngûn kuol buna thri hli par chuoi el chu hnuoiah an lang a. A thla sawnin,
Ka takin ngûn chawi lova,
Ka thlain ngûn bun sing seng,
Thrî or sing seng
a ta, a ke a tet ut ut el a.
Vanchungnunghak nui chu a sukza khop el a, "A khai, ka thla lem an nawm!" a zuk ti a. Trâunu chun a hang en a, "Êr awr che chun, nanga thla a lo ni hrep chu tie! Hung trum inhmaw rawh" a ta. A hung trum a, trâunu chun voi le khatah a dol ta puot el a.
A nakie deu chun Tlumte tui chawi chu a hung tlung a. Trâunu a hang hmu chun, "An leh, Vanchungnunghak kha i va ang ta naw de, i kutparhai khom chu a van zum ta sel sul ngei de!" a ta. "Khu taka inthok khun Tlumte a hung ding a na tia ka kawkna an zum zo an ta hi" a ta. "An leh, i mithai khom chu a puolin a ter pêt pût el a!" a ti nawk a. "Khu taka inthok khun Tlumte a hung ding a na tia ka thlirna che a puolin a ter zo an ta hi" a ti pei a. Chuongchun lungawi lo zetin an khuo tieng chun an insom tung ta ut ut el a.
Vanchungnunghak a hung thruoi ding ti an lo hriet lawk leiin a khawnawtin hmuok dingin an hung suok a. An hang hmu chun, " E khai, a va se trei trui de" an ti huoi huoi a. Tlumte chun an zàpui hle a, Trâunu khom chu an zak bok a. Chuongchun, mi dang ang bokin ni tin lovah an fe hlak a.
Trâunuin Vanchungnunghak a dol kha a mong tieng haite (haihawte)in a suok nawk a, chu chu Tlumte’n a hawn a, rap chung zârluongah a sie a. Lova an fe karin haite chu Vanchungnunghaka inchangin zanbu a lo suongpek diem hlak a, Tlumte chun mak a ti hle a.
Ni khat chu Tlumte chun Trâunu chauh chu lovah an fetir a. Puonria inzêl khumin lova an fe kâra thlai suongpektu chu man tumin an chân a. Zantieng bu suong hun vela chun Vanchungnunghak chu rapa inthok chun a hung trum thla thar a, mei a sêm ding lai takin Tlumte chun a man ta choi a.
"Min thla rawh. I nuhmei trei trui hi ka trî a nih. A mi dol a, haitein a mong tieng ka suok nawk hram a ni kha" a ta. Tlumte chun, "Tri laklaw naw, ka that el ding a nih" a ta. Khuma chun hlim takin an inpawl a, an insai her her el a.
A lovai hung chun Trâunu’n lungsen deuvin "Tlumte, kot hung hong rawh. A tu’m a na ka khum laizawla i sai awr awr kha?" a hei ta, a ha a rawt hmuor hmuor el a. Tlumte chun hriet naw sak sak a thaw leiin Trâunu chun kotkhar chu a baw thlak a, a lut ta a.
Tlumte chun, "Chemtumin insât in ta, a ngamtu lem lem nuhmeiin ka nei song ding cheu a nih" a ta. Trâunu hmang dingin khonghma chem a sakpek a, a phaw dingin hnachang kawr a pek a. Vangchungnunghak chu kawlhnam ngei patawp le phaw dingin puonria vate hmul par chuoia thrui a pek ve thung a. Insat dingin inhmatonin an ngirtir a.
Vanchungnunghak chun, "Mi sât hmasa rawh" a ta. Traunu chun a hang sât a, iengkhom a ti nawh a. Vanchungnunghak chun a hang sât a, a fik hmok a. A ruong chu huonah an pei a, saisuoin a to va. Tlumte le Vanchungnunghak chu hlim takin damsung an intawi tah a nih.
Chu tienamia inthok chun hi trongkam ‘Tlumte thlîra thlîr’, nghakhla le tûng taka ei thil beisei ei thlir le nghak thu hrilna hi a hung pieng a nih. Ringtuhai chun Messia hung nawkna ni ding chu Tlumte thlir takin ei thlir a nih.
Nuhmei varin tuikhur ral a kai nawh
Thuvar ei ti lai hin a hun lai le hmun chaua indik dam le khaw lai hmun le huna khoma indik a um a. Ei pi le puhai thuvar kha a thren chu anni hun le hmun chaua indik a um ve a, chuonghai laia pakhat chu ‘Nuhmei varin tuikhur râl a kâi nawh’ ti hi a nih.
Khaw sâtna ding hmun remchang an zong changa an ngai poimaw tak laia pakhat chu tuikhur ding remchang a nih. Khaw sattu le a khuoa chêng le a tuikhur tlântuhai chu a ‘khuo le tui’ (citizen/villazen) ti an hung ni ta pei a nih. Tuikhur chen hi khaw sungin a huom, nuhmeiin mania an dâi phaka ngai a ni leiin tuichawi khom hi ram sin ni lovin in sin, nuhmei sina a ngai a nih. Tuikhur chen hi nuhmei inlalna a ni leiin tui chawia fe parol an um palh chun nuhmeiin an inken a, tui kang nghaka lo inthrung khup khom ni hai sien pasal an inthâltir hmasa zet a, chu zovah nuhmeiin an thâl chauh hlak a nih.
Chuleiin, ‘Nuhmei varin tuikhur râl a kai nawh’ ti hin umzie pahni a kawk. Pakhatna, tuikhur chen hi nuhmei thuneina le inlalna a nizie hrilna a nih. Pahnina, nuhmei varna a tawi tina a nih. ‘Nuhmei var le bui mei tawi’ khom an lo ti hlak.
A hmasa hi inbul lem ni dingin ring a um. Pi le puhai thilthaw tam tak kha umzie neia an thaw a nih. Pasal chu râl le sa laka khuo le nunau humtu a ni bâkah fak le dawn zongtu tak a ni a, nuhmei chu in sin tieng rêl feltu a nih. Lo sinah nuhmei thrang ve sien khom mawphurtu tak chu pasal a nih. Pasal mawphurna nuhmeiin a thaw amanih, nuhmei mawphurna pasalin a thaw amanih chu thil mawi lo, inzakuma an ngai a nih. Entirnan, ina thlaisuongtu chu nuhmei a ni a, sienkhom ram an suok pha nuhmei mawphurna kha pasalin a lak vong a, ram suok le riek sung po thlaisuong iengkimah nuhmei chu pasalin an inawl top el a nih. Chun, sin hautak le tharum hmang a ngaina thila rêng rêng pasalin mawphurna an lak hlak. Tlâng ruoithre, bu le sa in-ei le chongchên nikhuo hrim hrimah insung inrelbawlna puo tieng thil a ni leiin nuhmei an châng ngai nawh. Chuleiin, mawphurna an insem dana inthoka sui chun, ‘Nuhmei varin tuikhur râl a kâi nawh’ ti hi an var inthuk le inthuk naw hrilna ni lovin an mawphurna bielin a huop chin hrilna, jurisdictional interpretation niin an lang.
A pahnina ruok hi chu nuhmei hmusitna trongkam a nih. Hieng ang trongkam, Nuhmei le aiin sakhuo an nei nawh, Nuhmei le pal sie chu thlâk dan, Nuhmei thu, thu ni lo, mansa, sa ni lo, Nuhmei thu, thu ni lo, ai sa, sa ni lo, Nuhmei le uipui chu lo inrûm lungawi ve mei mei raw se, Nuhmei le uite chu a thaw thra pei pei, Bahra le nuhmei chu a ngul zir ti le a dang dang hi a hung suok a nih. Chuleiin, tienami hlui taka ei ngaihaia a changtu tak chu pasal deu vong an nih: Sura & Nahai, Liendo & Tuoisiel, Lalruong & Hrangsaipui, Hrangkhup & Thrawnglai.
Nuhmei varin tuikhur râl a kaizie chu pipu chanchina khom tam tak hmu ding a um. Entirna pakhat chieng tak chu Lawitlang-Hrangchal hnama mi Lawilêr a nih. Chin Hills-a Huolngo biel, Seipui khuoa an um laiin Zahmuok le Lawiler chun nau pasal 7 an nei a. Zahmuok pa hi Suolawm (Chhuahlawma), Saksuok (Chhakchhuak) haiin Paite khuo an va rûn truma an sal man, an chawmlien le sa an inphuntir a nih. Seipui khaw kawl Tlangkhuoa lal chu Sanpiel, Hnamte pahnama mi a na. A thi phaa a tlang hluotu ding nau le unau dang a nei naw a. A thi tawm chun, “Seipui khuoa Zahmuok nuhmei Lawilêr saw ka nu laichin a na, an pa ruol bok a, ka thi pha lal dingin va fiel ro” a ta. A thi chun an va fiel ta ngei a. Zahmuok chun a nuom naw a. A nuhmei ruok chun var takin, “Eini kongkara lalna tlang hluo dinga an mi fiel chu hnawl ding a ni nawh. Fe ngei a thra” a ta. A nuhmei thu chu zawmin an fe a, an inlal tah a. Anni hi a hnunga Lusei hnam laia chi ropui le lal thla bika inngai, abikin Sailo hai thlatu le Mizoram le Zo hnathlakhai ke nghatsan ding phûmtuhai chu an hung ni tah a nih. Nuhmei varin tuikhur râl chau khom ni lo, ieng râl khom a lo kai phak khop el.
Psycho-analyst hmingthang Sigmund Freud chun, “”Despite my thirty years of research into the feminine soul, I have not been able to answer….the great question that has never been answered: What does a woman want?” a lo ti hiel a. Socrates chun, “Once made equal to man, woman becomes his superior” a ti bok a. Nuhmei varzie le zeizie hi sui suok ruol lo a nih. Thu an ngaithlak khom hin an thluok voi tieng le chang tieng hmangin an na pahniin an ngaithlak a, pasal ruok chun na khing tieng chauin an ngaithlak ti hi tu lai el hin an hmu suok chauh a nih.
Nuhmei zeizie hrilfiena thra tak pakhat chu Johan 4:1-42 a Nazaret tlangval le Samari nu pakhat inbiek hi a nih. Hi thu hi chîk taka ei bi chun ngainuom a um kher el. Tuikhur le inzom a ni chau lei ni loin ei thu buon le thil inzom tlat a nih. Hieng ang hin:
Argument 1: Isu’n Samarinu tui a hni a, zuk pe el awm tak, Juda mi le Samari mihai inkara intenna thu, ‘Untouchable Question’, social, religious & political issue khirkhan tak hmangin a sang ta dai a nih. Tui pek dam chu a hnâi nawh.
Argument 2: Tui hring pe theitu a ni thu Isun a hril chun, Judapa hang insuk ‘champ’ chu Samari nu chun a ngei put ni ding a na, Judahai neka an inbul lemzie, an tuisunsuo khom chu an thlatu, an pu Jakob-in a pek a nizie thuin a hang khak nawk trol a. Judahai histawri lai khoma an bung le chang suong tak chu an chupek dai a, “Kan pu Jakob nekin i ropui lem am a ni?” a ti ta fek el. Chuongang ‘historical claim’ bisana hang inkhak chu na tak a nih. A histawria neitu taka inngai Judapa chun Samari nu chu hang ben thluk top nuom um hiel a tih.
Argument 3: A tui pek ding chu dangchar thei ta lona tui a ni thu Isun a hril chun, hadamna ram hnota tlân ve Samarinu nakawr chu hnapkhawn pachang hmu an hril ang elin a hung kap a, economic consideration chu a nuna chunghnung tak a ni leiin, chu tui chu pe dingin a hni ta var a a nih. Chu hadamna chu a hmu theina ding a ni phot chun voi khat voi hni zâlpuia hlaw khom poiti kher naw nih.
Argument 4: Dangchar thei ta nawna tui hring a pek hmain, a pasal va ko phot a, hung kir nawk dingin Isun a hril a. Kha tlangval kha a lo ‘hope’ hman hiel amani ding, pasal a nei naw thuin, insir khal takin a don a. Pasal panga a nei tah thu le tuta a umpui lai chu a pasal ni loa, Delhi tlânga an ti dana ‘living together’chauh an ni thu Isun a hril chun zawlnei a nih ti Samarinu chun a ring nghal a, a rawl ki a thlak a, gospel takin ‘theological discussion’ ah a lutpui nghal el a nih. Zei deu an son naw!
Chu zet chun Isu khomin a nina a puong a, Samarinu chu a thuhretu le misawnariah a hmang nghal a, a khawnawtin a van pun a, a hung thruoi kawi dul dul el a, Isu khoma an khuo sunpêl el a tum kha ni hni top a cham pha hiel a nih. Nuhmei varin tuikhur ral chau a kai naw a, van ram kotkhar khom a pêl a nih.
(Um pei ding...)
(March 29, 2014, Delhi)
###
No comments :
Post a Comment